دکتر آرت مارکمن
ترجمه‌ی عرفان مجیب
وقتی با خانواده دور هم جمع می‌شوید، صحبت همیشه به گذشته کشیده می‌شود. همه‌ی ما دوست داریم درباره‌ی گذشته‌ی یک‌دیگر کمی بیشتر بدانیم و این فرصتی است تا مردم روایت‌های خانوادگی‌شان را به اشتراک بگذارند. برخی از این روایت‌ها ممکن است ده‌ها سال پس از وقوعشان بازگو شوند.
وقایع گذشته اغلب به عنوان خاطراتی شیرین یادآوری می‌شوند و نتیجتاً رویدادهای گذشته بسیار بهتر از هر چیزی که در زمان حال اتفاق می‌افتد به نظر می‌رسند.
اما چرا گذشته اغلب بهتر از حال جلوه می‌کند؟
یک احتمال این است که مردم احساسات مربوط به گذشته را شدیدتر از احساسات فعلی‌شان تجربه می‌کنند و این باعث می‌شود گذشته جان‌دارتر از حال به نظر برسد. پژوهشی که به قلم لیف ون بُوِن، کاترین وایت و میکایلا هابر در شماره اوت ۲۰۰۹ «مجله روانشناسی تجربی» منتشر شده نشان می‌دهد که در واقع عکس این موضوع صادق است.
در این پژوهش از مردم خواسته شد با بررسی چند تجربه‌ی مختلف، ارزیابی کنند که چگونه شدت تجربیاتشان در طول زمان تغییر می‌کند. پژوهشگران برای این کار شرکت‌کنندگان را وادار کردند تا بریده‌ای از فیلمی ترسناک را تماشا کنند. بلافاصله پس از تماشای فیلم، بینندگان فیلم را بسیار ترسناک می‌خواندند. حدود ۲۰ دقیقه بعد، از شرکت‌کنندگان خواسته شد فیلم دیگری را تماشا کنند. از نظر شرکت‌کنندگان فیلم دوم نیز بسیار ترسناک بود. جالب اینجاست که بعد از تماشای فیلم دوم وقتی دوباره فیلم اول را ارزیابی کردند، دریافتند که چندان هم ترسناک نبوده. این یعنی با گذر زمان از شدت احساساتشان کاسته شده بود.
بنابراین در حالی که احساسات گذشته به اندازه‌ی احساسات فعلی شدید نیستند، مردم درباره‌ی گذشته نظر قاطع‌تری دارند. پس ماجرا از چه قرار است؟
احتمال دوم از پژوهش‌های توری هیگنز و چارلز استانگور در مقاله‌ی سال ۱۹۸۸ مجله‌ی «شخصیت و روانشناسی اجتماعی» به دست می‌آید. این دو پژوهشگر اشاره می‌کنند که وقتی مردم در مورد پدیده‌ای قضاوت می‌کنند، معمولاً قضاوتشان در ارتباط با پدیده‌های مشابه دیگر شکل می‌گیرد. مثلاً وقتی می‌گویند فلان کنسرت عالی است، منظورشان این است که نسبت به کنسرت‌هایی که تا آن زمان دیده‌اند، عالی است.
این پژوهشگران استدلال می‌کنند که مردم حین فکر کردن به رویدادهای گذشته، تحلیلی را که در زمان وقوعشان داشته‌اند نیز به یاد می‌آورند، اما دلیل تحلیشان را نه. برای مثال، وقتی کنسرتی در زمان دبیرستان را به یاد می‌آورند که از نظرشان عالی بوده، فراموش می‌کنند که اساس قضاوتشان تمام کنسرت‌هایی بوده که در آن سن‌وسال دیده بودند، غافل از این‌که اگر همان کنسرت را در بزرگسالی تجربه کنند احتمالاً آن‌قدرها برایشان جذاب نخواهد بود.
وقتی به رویدادهای دوران کودکی‌مان نگاه می‌کنیم، احتمالاً چیزهای زیادی به نظرمان عالی و درخشان می‌آیند. اما فراموش می‌کنیم که با چه معیاری در مورد عالی و درخشان بودنشان تصمیم گرفته‌ایم. با تجربیات وسیع‌تری که در بزرگسالی در اختیار داریم، لذت بردن و شگفت‌زده شدن از پدیده‌ها واقعاً برایمان دشوارتر می‌شود، بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که در کودکی همه چیز بهتر بوده است.
در نهایت، عامل سوم از خودِ اختلاف زمانی ناشی می‌شود. پژوهش‌های متعددی نشان می‌دهند که انسان‌ها تمایل دارند به گذشته‌های دور انتزاعی‌تر از زمان حال فکر کنند. بسیاری از اتفاقات خاصی که در زمان حال به وقوع می‌پیوندند شامل گرفتاری‌هایی می‌شوند که باید در زندگی روزمره با آن‌ها دست‌و‌پنجه نرم کنیم: صورت‌حساب‌هایی که باید پرداخت شوند، کوه لباس‌هایی که باید شسته شوند، امتحان‌هایی که باید داده شوند و وظایفی که باید به انجام برسند. وقتی به گذشته فکر می‌کنیم، این گرفتاری‌های کوچک دیگر سد راه خاطراتمان نیستند. بنابراین، می‌توانیم بدون مزاحمت، به لحظات خوش گذشته فکر کنیم.
علاوه بر این، وقتی به رویدادهای گذشته نگاه می‌کنیم، آخر و عاقبتشان را می‌دانیم. عدم اطمینان همیشه اضطراب‌آمیز است. زمان حال اغلب ناخوشایندتر از گذشته به نظر می‌رسد، چون باید منتظر بمانیم تا ببینیم آموزش‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مختلفی که بخشی از زندگی ما هستند به چه سرانجامی خواهند رسید.
پس باید مدام این حقیقت را در ذهن داشته باشیم که گذشته هرگز آن‌قدر که به نظر می‌رسد بی اضطراب نبوده و زمان حال اغلب بهتر از چیزی است که در لحظه احساس می‌کنیم.
دکتر آرت مارکمن، استاد روانشناسی و بازاریابی در دانشگاه تگزاس، آستن است. او مدرک کارشناسیخود را در علوم شناختی از دانشگاه براون و دکترایش در روانشناسی را از دانشگاه ایلینوی اخذ کرد. مارکمن بیش از ۱۵۰ مقاله‌ی علمی در باب موضوعاتی چون تأثیر انگیزه بر یادگیری و عملکرد، استدلال قیاسی، طبقه‌بندی، تصمیم‌گیری و خلاقیت منتشر کرده است. او ۹ سال به عنوان سردبیر اجرایی مجله‌ی «علوم شناختی فعالیت داشت و در حال حاضر به عنوان عضو هیئت تحریریه‌ی مجله‌ی «روانشناسی شناختی» فعالیت می‌کند. مارکمن همچنین مجری برنامه رادیویی و پادکست Two Guys on Your Head است که توسط رادیو KUT در آستین تهیه می‌شود.
