عرفان مجیب: برخوردن به ایرادات ناشی از ترجمه در آثار ادبی جزو لاینفک تجربه‌ی خواندن است. با این‌که خطاهای ریز و درشت مترجمان گاه اسباب گمراهی خوانندگان می‌شوند و کیفیت خواندن را دستخوش تغییر می‌کنند، اغلب آسیب چندانی با خود به همراه ندارند. خواننده، در بدترین حالت، کتابی که ترجمه‌ی ضعیفی دارد را با عصبانیت به کناری می‌گذارد و ناسزایی نثار مترجمش می‌کند. اما در برخی از حوزه‌ها اشتباهات مترجمان عواقب فاجعه‌بار و جبران‌ناپذیری به بار می‌آورند.
یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های ضبط شده‌ی این قبیل اشتباهات به ترجمه‌ی لاتین ژِروم قدیس از کتاب مقدس مربوط می‌شود. این ترجمه که ملاک بسیاری دیگر از متون بعد از خودش قرار گرفته حاوی اشتباه سهوی آشکاری‌ست که در طول تاریخ اسباب گمراهی بسیاری از پیروان کتاب مقدس شده است. در متن عبریِ عهد عتیق روایت شده که وقتی حضرت موسی از کوه سینا پایین آمد، سرش اثری از «درخشش» یا به زبان عبری karen از خود بروز می‌داد. اما از آن‌جا که زبان عبری (مانند فارسی) بدون مصوت‌هایش نوشته می‌شود، ژورم صفت مذکور را keren می‌خواند و در نتیجه آن را «شاخدار» ترجمه می‌کند. به سبب همین «گاف» به ظاهر ساده، چهره‌ی حضرت موسی تا قرن‌ها در تصویرسازی‌ها و مجسمه‌ها با دو برجستگی شاخ‌مانند نشان داده می‌شود و مسیحیان کلیشه‌های توهین‌آمیزی مبنی بر شاخدار بودن قوم یهود اشاعه می‌دهند.
مورد مخوف‌‌تر در ۱۹۴۵ پس از انتشار بیانیه‌ی پوتسدام بروز می‌کند. بنا به التیماتوم دولت آمریکا، تسلیم نشدن ژاپن ممکن است منجر به انهدام کامل و بی‌درنگ آن کشور شود. کانتارو سوزوکی، نخست وزیر وقت ژاپن، در واکنش به این تهدید ابتدا به ایراد واژه‌ی mokusatsu بسنده می‌کند تا به رقیبش نشان بدهد که در آن مقطع نظر خاصی نسبت به تهدید آمریکایی‌ها ندارد. اما آمریکایی‌ها، با استناد به معنای دوم این واژه، واکنش نخست وزیر را «به این تحقیر بی‌توجهی می‌کنیم» برداشت می‌کنند و ده روز بعد هری ترومن حمله‌ی اتمی به هیروشیما و ناکازاکی را رقم می‌زند.
در سال ۱۹۶۴ اشتباهی دیگر در ترجمه باز هم آتش جنگ را شعله‌ور می‌کند. این بار ترجمه‌ی گزارش حمله‌ی ویتنامی‌ها به ناوشکن‌های آمریکایی در خلیج تونکین بهانه‌ی شروع جنگ ویتنام می‌شود. اشتباهی که البته سهوی و عمدی بودنش محل مناقشه است از جایی ناشی می‌شود که در ترجمه‌ی گزارش «دو نیرو را از دست دادیم» به «دو کشتی را از دست دادیم» برگردان می‌شود و تنش‌ها میان دو کشور بالا می‌گیرد. البته به گزارش نیویورک‌تایمز آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا پس از پی بردن به این اشتباه از اصلاح آن امتناع می‌کنند و در عوض اصل گزارش را از بین می‌برد.
مورد مشهور دیگر نطق نیکیتا خروشچف، دشمن شماره‌ی یک ایالات متحده در اوج دوران جنگ سرد در سفارت لهستان در مسکو است. به زعم آمریکایی‌ها خروشوف در حین برشمردن مزایای کمونیسم بر کاپیتالیسم این نوید را می‌دهد که کمونیست‌ها رقیب را «زیر خاک» دفن خواهند کرد. برای دو کشور در آستانه‌ی جنگ اتمی چنین اظهار نظری می‌تواند به مثابه‌ی آخرین حرکت پیش از کشیدن ماشه تلقی شود. اما بعدها معلوم می‌شود که منظور اصلی خروشوف چیزی شبیه به «حلوای ختم شما را خواهیم خورد» بوده که در بستر حوادث آن سال‌ها بیشتر بدین معنا‌ست که عمر کمونیسم از کاپیتالیسم بلندتر خواهد بود.
نمونه‌های بالا نشان می‌دهند که مترجمان چیره‌دست چگونه می‌توانند با ترجمه‌ی‌های دقیق خود جلوی گژفهمی‌های مهلک را گرفته و جان میلیون‌ها انسان را نجات دهند. گزاف نیست اگر بگوییم در کنار نهاد آموزش که مسئول پرورش مترجمان در خور است، تقویت بنیان نقد ترجمه می‌تواند به ارتقای کیفیت هنری منجر شود که شاید در نگاه اول کسی به آن به چشم بازی مرگ و زندگی نگاه نکند.
این یادداشت در تاریخ ۱۹ آذر ۹۶ در روزنامه‌ی ایران منتشر شده است.
